Nadoječy praminuła tryccacipiacihodździe Čarnobylskaj katastrofy. Za hety čas prykładna napałovu pamienieła niekatorych radyjoaktyŭnych elemientaŭ, što paśla vybuchu na atamnaj elektrastancyi zabrudzili ładnuju častku biełaruskaha Paleśsia. Zatoje inšyja radyjonuklidy zastanucca tam jašče na mnohija tysiačy hadoŭ. “Čarnobyl nikudy nie syšoŭ”, – pierakanany biełaruski imunolah prafesar Jury Bandažeŭski.
Miž tym na terytoryi adčužeńnia ŭvieś hety čas žyvuć i pamirajuć ludzi. Užo dvaccać hadoŭ ładziacca turystyčnyja ekskursii ŭ samaje serca zabrudžanaj zony. A na smutny jubilej trahiedyi ŭ Brahinie na Homielščynie Alaksandar Łukašenka pastanaviŭ žyćcio ŭ paŭdniovych rajonach Biełarusi “kančatkova”… adnavić. Vidać, žorstkija ŭroki historyi prajšli darma. Katastrofa moža paŭtarycca, i navat viadoma, dzie: u Astraŭcy, usiaho za tryccać kilametraŭ ad biełaruska-litoŭskaj miažy. Pra heta nadoječy havaryli padčas admysłovaj imprezy na Łukišskaj płoščy ŭ Vilni.
35 hod tamu hetki-ž krasavicki dzień byŭ jasny i soniečny. Ale jon zrabiŭsia čornym dla tysiačaŭ i tysiačaŭ ludziej. Bo prynios u ichniaje žyćcio smutak i bol. A dla šmat kaho staŭ apošnim dniom žyćcia.
Mahutnaść vybuchu na Čarnobylskaj AES paraŭnoŭvajuć ź siamiu vybuchami atamnaj bomby ŭ Chirasimie. Atamnaje vobłaka nakryła rajony Biełarusi, Rasiei i Ŭkrainy.
Z samych vysokich trybunaŭ hučali tady słovy pra “uroki historyi”, ale nasamreč toje, što zdaryłasia, hłyboka chavałasia ad miljonaŭ ludziej. Kab nia viedali žudasnaj praŭdy, kab nie sapsavałasia ružovaja “karcinka” savieckaha “dabrabytu”. I hetaja chłuśnia savieckich uładaŭ abyjšłasia ŭ tysiačy i tysiačy achviaraŭ Čarnobylu – darosłych i dziaciej – biełarusaŭ, ukraincaŭ, rasiejcaŭ, litoŭcaŭ.
— Vy pamiatajecie, kali my ŭklučyli televizary… chto z vas pamiataje? Viecier išoŭ u bok Biełarusi, u bok Litvy, – nahadaŭ prysutnym litoŭski palityk Emanuelis Zinhierys. – My ŭsie byli na vulicach, bo nam kazali, što ŭsio ŭ paradku. Za aknom – čyrvonyja ściahi i falšyvyja ŭsmieški, i zbor našych litoŭskich chłopcaŭ, kab kinuć ich na tušeńnie hetaha žudasnaha pažaru. Usie aptymistyčnyja asoby ŭžo padčas hetaj trahiedyi. Hetaje prykryćcio hetaha ŭsiaho, falšyvaja šyrma savieckaha režymu i savieckaj prapahandy. Ja dumaju, što Astraviec – prabačcie za krajnija pohlady, moža być, – heta faktyčna adkaz nam kramloŭskaj ułady pry dapamozie satrapa Łukašenki, nam adkaz za inšy nakirunak. Astraviec – heta adkaz i razam z tym pomsta za našu darohu na Zachad.
Samyja pranizlivyja radki z knihi Sviatłany Aleksijevič “Čarnobylskaja malitva” prahučali ŭ toj ža samy dzień, 26-ha kastryčnika, na centralnaj płoščy Vilni. Tut sabralisia hramadzianie dzviuch krainaŭ, što abjadnalisia pamknieńniem baranić svaje narody ad ahulnaj navały. Ad taho duchoŭnaha Čarnobylu, što kalečyć losy biełarusaŭ ŭ Biełarusi i stvaraje niebiaśpieku novaj atamnaj katastrofy ŭ 30-ci kilametrach ad stalicy Litvy.
— Ja byŭ zmušany pakinuć Biełaruś, i dziakuj Litvie – jana prytuliła mianie. A ŭ nas zaraz robicca nieviadoma što, – sa skruchaju skazaŭ udzielnik akcyi Vital Jafimačkin. – U nas žadajuć hetyja ziemli, dzie zakopvalisia chaty, jany žadajuć adradzić hetyja ziemli sielskahaspadarčaha pryznačeńnia. Ja-b, kaniešnie, byŭ vielmi za, kab jany sami tolki jeli hetuju pradukcyju, jakaja tam budzie vyroščvac-ca. Tamu my žadajem svajoj akcyjaj pakazać, što my pamiatajem toje, što zdaryłasia. I voś heta stancyja, jakaja staić za 30 km adsiul, my chočam paśla źmieny ŭłady, viadoma-ž, jaje zakryć.
— My pryjšli siudy, tamu što 35 hadoŭ tamu adbyłasia avaryja na Čarnobylskaj AES, i my pryjšli, bo zaraz sytuacyja ŭ nas voś moža paŭtarycca, – paviedamiła ŭdzielnica akcyi Iryna. – Ja baču źjaŭleńnie ŭ Łukašenki novaha samalota, novaj rezidencyi, ale ja nia baču dapamohi ludziam, jakija kožny dzień pamirajuć ad ankalahičnych zachvorvańniaŭ.
— Ja pryjšoŭ siudy, bo zaraz niama mahčymaści pryjści ŭ Miensku na Čarnobylski šlach užo, amal paŭhady ja vymušany być u Litvie. A tak ja liču, što treba imknucca, kab u Miensku na Čarnobylski šlach pry hetaj dyktatury vyjšła bolš ludziej, čym vyjšła ŭ 1996 hodzie, bolš, čym 50 tysiačaŭ čałaviek. Ale ja vielmi spadziajusia, što ŭ 2022 hodzie Čarnobylski šlach budzie ŭžo ŭ volnaj demakratyčnaj Biełarusi, i heta budzie aficyjnym dziaržaŭnym mierapryjemstvam, u krainie biez Astravieckaj AES. Vidavočna, što heta – element šantaža, element rasiejska-imperskich źjavaŭ palityki, – zrabiŭ vysnovu ŭdzielnik akcyi, błohier Aleś Krutkin.
Litoŭskija palityki i hramadzkija dziejačy, hramadzianie Biełarusi, što pryjechali siudy pa humanitarnym kalidory, ratujučysia ad palityčnaha pieraśledu – usie hetyja ludzi abjadnalisia ŭ razumieńni ahulnych karanioŭ hetych źjavaŭ, addzielenych, zdavałasia-b, 35-hadovaju adlehłaściu.
— Mnie nie chaciełasia-b, kab u žyćci maich dziaciej adbyłasia takaja padzieja, jak Čarnobylskaja katastrofa. I ŭsio heta mahčyma, kali dziejničaje Astraviec, – skazaŭ litoŭski hramadzki dziajač Vałdas Bartkiavičus. – A Astraviec budzie dziejničać, kali biełaruskaja supolnaść nie pieramoža Łukašenku. Ale toje, što Łukašenka zrabiŭ razam z Pucinym, – samaje vialikaje złačynstva, uličvajučy padziei, jakija adbylisia 35 hadoŭ tamu. Tamu nieabchodna nie zabyvać, što adbyłosia 35 hadoŭ tamu, i treba zmahacca i rabić usio mahčymaje, kab hetaha nie adbyłosia, i kab hetaha nie adbyłosia, my pavinny zmahacca z Astraŭcom, i z režymam Łukašenki, i z režymam Pucina.
— My pradstaŭlajem biełaruskuju sacyjał-demakratyčnuju partyju “Narodnaja Hramada”, i našyja tavaryšy zaraz u turmach, iduć pracesy, i my ličym nieabchodnym pastajanna pra heta nahadvać, – zajaviŭ biełaruski hramadzki dziajač Valancin Trocki. – A tut my znachodzimsia tamu, što heta jašče adzin vielmi surjozny momant, ź jakim my nia zhodny. Dyktatar adnaasobna pryniaŭ rašeńnie praktyč-na pabudavać hetuju brudnuju bombu zapavolenaha dziejańnia va ŭhodu Rasii, chutčej za ŭsio, i ŭ piku susiednim dziaržavam zachodnim. Niahledziačy na toje, što jość šmat varyjantaŭ enerhii, ni z kim nie parailisia, nas uvohule tam nia ličać za zdolnych mieć mierkavańnie. My suprać hetaha ŭsiaho, ta-mu my aburanyja pryjšli siudy i vymušany zaraz być palityčnymi biežancami, tamu što nas tam pieraśledujuć, sadziać u turmy, i nia tolki nas, vypadkovych ludziej chapajuć, nahniatajuć stra-chu. Jon, musić, dumaje, što takim čynam, musić, prymusić ludziej jaho palubić iznoŭ. Ale hetaha nia budzie, užo ŭsio.
Voś tak i syjšłosia ŭsie ŭ hetyja viesnavyja dni ŭ eŭrapiejskaj historyi: pratesty ŭ Biełarusi suprać praviačaha režymu, pratesty ŭ Litvie suprać novaj atamnaj stancyi. I ahulnaje razumieńnie taho, što pa-raniejšamu być užo nie vypadaje. Nikoli i nidzie.
Hety ahulny ruch, litoŭcaŭ i biełarusaŭ, jość ruch da novaj, ahulnaj eŭrapiejskaj budučyni. Dzie miljony ludziej nie buduć zakładnikami ani palityčnych represyj, ani atamnych avanturaŭ.
Dzień 26 krasavika musić być dniom śvietłaj pamiaci pa minułym, ale i śvietłaj nadziei na budučyniu. I nijak inakš.