Śpis histaryčnych tajamnicaŭ nievyčerpny. Francišak Skaryna vydavaŭ svaje knihi ŭ
Prazie i Vilni. Miž tym jahonaj tvorčaj spadčyny ŭ hetych biezumoŭna słaŭnych miestach
zastałosia nia tak i šmat.
Žyćcio vialikalitoŭskaha pieršadrukara Franciška Skaryny patanaje ŭ ciemry stahodździaŭ.
Darohi znakamitaha aśvietnika zatapiŭ akijan daŭniny, pakinuŭšy na pavierchni redkija vyspy.
Miž tym viadoma dakładna: svaje knihi Skaryna vydavaŭ ŭ Prazie i ŭ Vilni. Miž tym u Prazie
zachoŭvajucca ŭsiaho dva arkušy z “Knihi Sudździaŭ”. Vilenskaja spadčyna Skaryny
bahaciejšaja. U biblijatecy Akademii navuk Litvy imia Ŭrubleŭskich zachoŭvajecca kniha “Ličby”.
Knihaschoviščy Vilenskaha ŭniversytetu taksama mohuć pachvalicca bahataj kalekcyjaj
praduktaŭ vytvorčaści staličnych drukarniaŭ. Zbor składajuć niekalki dziasiatkaŭ drukavanych
knih i rukapisnych dakumantaŭ. Jany źjavilisia na śviet u vyniku dziejnaści drukarniaŭ bratoŭ
Mamoničaŭ, Pijaraŭ, Bazyljanaŭ i inšych staražytnych typahrafijaŭ. Asobnaje miesca ŭ kalekcyi
zajmaje “Apostał” – apošniaje vilenskaje vydańnie Franciška Skaryny.
— Skaryna sapraŭdy nadrukavaŭ mała knih, – paviedamiła supracoŭnica biblijateki
Vilenskaha ŭniversytetu Ina Kažura. – Jahonyja knihi byli dobraj palihrafičnaj jakaści, a
hałoŭnaje, što jaho knihi karystalisia vialikim popytam i vialikaj papularnaściu. Tamu naturalna,
što jahonyja knihi vielmi chutka razyšlisia pa inšych słavianskich ziemlach, i siońnia my bačym
kopii jahonych knih u inšych krainach. U Litvie, kankretna ŭ Vilni, u nas tolki dźvie knihi.
— Zdavałasia-b, heta mała, – zaznačyła supracoŭnica biblijateki Vilenskaha ŭniversytetu
Vieranika Hiryninkajte. – Ale, uličvajučy toje, nakolki heta redkaje vydańnie ŭ sučasnym śviecie,
heta sapraŭdy vyklučny vypadak. Kalehi kažuć, što ŭ śviecie viadoma tolki 10 asobnikaŭ
vydadzienaha „Apostała“, a my hanarymsia, što jość „Apostał“ u Litvie, i ŭ inšaj biblijatecy imia
Ŭrubleŭskich jość jašče adno vydańnie Skaryny.
— Adna z tych knihaŭ, što zachavałasia, była nadrukavanaja nia ŭ Vilni, a ŭ Prazie, u 1517
hodzie – heta častka Biblii, kniha „Ličby“. I druhaja kniha – u Vilni, dzie jana ciapier i
znachodzicca, heta „Apostał“ Franciška Skaryny, jaki jon nadrukavaŭ mienavita ŭ Vilni ŭ 1525
hodzie, – paviedamiła Ina Kažura.
Pavodle Vieraniki Hiryninkajte, možna mierkavać, što vydańniaŭ Skaryny zachavałasia nia
tak bahata, tamu što ich časta začytvali.
— Kali kniha papularnaja, kali kniha dobraja i padabajecca ludziam, jana začytvajecca, i heta
naturalny praces. Jak i z “Katechizisam” Mažvidasa, my viedajem pra dva asobniki ŭ śviecie,
moža, jość treci, a moža, jaho niama — ludzi prosta začytvajuć dobryja knihi, – skazała
supracoŭnica biblijateki Vilenskaha ŭniversytetu.
Ciaham svajho bahataha na padziei i nasyčanaha pakručastaściami žyćcia syn połackaha
kupca Francišak Skaryna paśpieŭ pabyvać u roli pisara kancylaryi, pierakładčyka, doktara,
sadoŭnika. Siarod jahonych dasiahnieńniaŭ vyłučajecca prymianieńnie zachodnieeŭrapiejskich
drukarskich technalohijaŭ u Vilni, u domie burmistra Jakuba Babiča. Prykład Skaryny natchniŭ
inšych drukaroŭ pryjechać u stalicu Vialikaha kniastva i raźvivać tut knihadrukavańnie.
Dziakujučy źjaŭleńniu novych drukarniaŭ Vilnia stała centram pryciahnieńnia navukoŭcaŭ,
piśmieńnikaŭ i paetaŭ.
— Francišak Skaryna byŭ vyklučnym pačynalnikam knihadrukavańnia. Bo jon nasamreč byŭ
drukarom, – adznačyła Ina Kažura. – Ale jon nie razhladaŭ knihadrukavańnie jak prosta biznes
abo prosta vykarystańnie technalohijaŭ. Važnaj dla jaho była i humanistyčnaja meta. Jon
zajaŭlaje ŭ svaich knihach, što jaho misyja – aśvieta dla kožnaha čałavieka. A srodkam dla
hetaha była drukavanaja kniha.
2022 hod u Litvie na vysokim dziaržaŭnym uzroŭni byŭ abvieščany hodam Franciška Skaryny.
Heta abumoviła piacisothodździe vychadu ŭ śviet pieršaj u Vialikim kniastvie litoŭskim i ŭsioj
Uschodniaj Eŭropie drukavanaj knihi – “Małoj padarožnaj knižki”. Jubileju vydańnia ciaham
cełaha hodu byŭ pryśviečany šerah raznastajnych imprezaŭ u šmatlikich dziaržaŭnych
ustanovach i hramadzkich arhanizacyjach jak u Litvie, tak i pa-za jaje miežami. Zrešty, hetym
ušanavańnie pamiaci vialikakniaskaha pieršadrukara nie vyčerpvajecca: u 1525 hodzie kruhłuju
datu maje adznačać i “Apostał” Franciška Skaryny.
— U 2025 hodzie my taksama mahli-b adznačyć 500-hodździe “Apostała”, tamu što taki jubilej
zaŭsiody značny i vielmi radasny, – skazała Ina Kažura. – Ja dumaju, što pra Skarynu nikoli nia
budzie zašmat razmovaŭ, tamu što jon byŭ sapraŭdy vyklučnaj asobaj, tamu što jon byŭ
humanistam i tamu, što jon usio svajo žyćcio imknuŭsia raspaŭsiudžvać humanistyčnyja ideały.
I hety kirunak jahonaj dumki, jahonaja filazofija, jaho mary i idei – heta toje, što aktualna, a
knihadruk – heta tolki srodak realizacyi humanistyčnych idej.