Siarod suarhanizataraŭ akcyi “Noč rasstralanych paetaŭ” byli i čalcy akademičnaj supolnaści Eŭrapiejskaha humanitarnaha ŭniversytetu. Niezdarma: u 2004 hodzie navučalnaja ŭstanova sama zaznała represii, užo sučasnyja. Źlikvidavany ŭ Miensku ŭniversytet adradziŭsia ŭ litoŭskaj stalicy i voś užo katory hod prymaje studentaŭ, niahledziačy na šmatlikija pieraškody.
Letam padvorak Eŭrapiejskaha humanitarnaha ŭniversytetu nienadoŭha staŭ impravizavanaj kancertnaj placoŭkaj: u lipieni tut adbyŭsia supolny vystup biełaruskich muzykaŭ pad nazovaju “Kultura macniej za dyktaturu”.
Z nadychodam vosieni kala ŭstanovy adukacyi robicca zaŭvažna cišej. Nia dziva: u Eŭrapiejskim humanitarnym universytecie raspačynajecca navučalny hod. Pavodle daŭniaj tradycyi – nia ŭ vieraśni, a ŭ kastryčniku. Štopraŭda, sioleta abmiežavańni suśvietnaha maštabu istotna skarektavali plany pa arhanizacyi navučalnaha pracesu ŭ alma-mater. Zrešty, niahledziačy na pieraškody, upieršyniu ŭ jakaści studentaŭ paroh navučalnaj ustanovy sioleta pierastupili 276 čałaviek. Pieravažnaja balšynia – ź Biełarusi.
— Heta amal na 57% bolš, čym u papiarednim hodzie, – paviedamiła v.a. kiraŭnika Addzieła kamunikacyi i razvićcia, kiraŭnica Studenckaj słužby EHU Anastasija Padzionava. – Ni dla kaho nia budzie sakretam, z čym my heta možam źviazać. Źviazać my možam heta naohuł z toj sytuacyjaj, jakaja składvajecca ŭ Biełarusi i ŭ biełaruskich navučalnych ustanovach. I heta taja matyvacyja, ź jakoj studenty dałučajucca da našaj supołki i pryjazdžajuć siudy ŭ Vilniu, dy zastajucca na praciahłaj formie navučańnia ŭ Miensku i inšych haradach Biełarusi. My majem na ŭvazie, što heta tendencyja dla nas, kaniešnie, i radasnaja, z adnaho boku, a z druhoha boku, taksama dla nas trochi tryvožnaja, tamu što my bačym, što biełaruskija studenty, biełaruskija školniki, jakija zakančvajuć škołu ŭ hetym hodzie, taksama bačać situacyju, jakaja składvajecca ŭ biełaruskich navučalnych ustanovach.
— Ja spačatku razhladaŭ varyjant žurfaka BDU ŭ Miensku, – pryznaŭsia student EHU Mikita Subotkin, – ale, hledziačy na toje, što adbyłosia ŭ našaj krainie ŭ minułym hodzie (spačatku karonavirus, a potym i ŭsie hetyja palityčnyja imprezy), ja baču, jak biełaruskija universytety reahavali spačatku na karonavirus, kali biełaruskija VNU – heta-ž było pieršaje miesca, kudy trapiła hetaja zaraza, a jany nijak nie reahavali na heta, nijak nie ratavali svaich studentaŭ, ničoha nie rabili. Maŭlaŭ, jaje niama, hetaj infiekcyi. A pa-druhoje, heta, kaniečnie, palityčnyja abstaviny ŭ našaj krainie, tamu što, kali rektar vyklikaje na svaich studentaŭ milicyju za toje, što jany piajuć piesni, heta nie narmalna.
Voś-ža da vybaru navučalnaj ustanovy kolišnija abituryjenty, a ciapierašnija studenty EHU pastavilisia śviadoma i adkazna. Nia dziva: žyć i vučycca ŭ litoŭskaj stalicy pa kišeni daloka nia kožnamu paspalitamu biełarusu. Uviedzienyja sioleta abmiežavańni na pierasiačeńnie dziaržaŭnych miežaŭ sytuacyju taksama nie palapšajuć. Adnak, niahledziačy na časovyja ciažkaści, biełaruskija junaki i dziaŭčaty pastupajuć u EHU. Pastupajuć, bo ćviorda viedajuć, navošta.
— Pa-pieršaje, mnie patrebna, viedajecie, liberalnaja adukacyja z eŭrapiejskim dyplomam, – zajaviŭ student EHU Mikita Subotkin. – Viedajecie, ja vielmi taki vialiki patryjot, i mnie vielmi patrebna, kab usio heta biełaruskaje, biełaruskaść zasnavałasia. I voś u Vilni heta možna zasnavać. Heta, viedajecie, takoje zamiežža-niezamiežža. Tut vialikaja cudoŭnaja biełaruskaja dyjaspara. U nas jość cudoŭny “Biełaruski dom” u Vilni. Taksama ŭ Eŭrapiejskim humanitarnym universytecie ŭ nas cudoŭna prasoŭvajucca biełaruskija prajekty, usia hetaja biełaruskaść. Tak, zaraz u nas šmat studentaŭ z Rasiei, Ukrainy, ale taksama ŭsie my pamiatajem, što znachodzimsia ŭ biełaruskaj VNU. I ja na svaich ispytach, na surazmoŭji havaryŭ, što mnie patrebna zastavacca ŭ kantekscie Biełarusi. I voś u Eŭrapiejskim humanitarnym universytecie ja mahu heta sabie dazvolić.
— Ja daviedałasia pra hetuju navučalnuju ŭstanovu ad majho siabra, jon vučyŭsia tut i raspaviadaŭ roznaje pra vučobu, pra praktyku, jakuju atrymlivajuć studenty. Ja pryjechała za hetym, – paviedamiła pieršakurśnica Maryja Kanavalenka. – Ja viedała, što ŭniversytet vyhnali z krainy, i ja nie mahu kazać, što heta mianie jak-niebudź napałochała, tak što, tak, ja voś tut!
Za plačyma ŭ novaśpiečanych studentaŭ EHU – bahaty dośvied u tvorčaj i hramadzkaj dziejnaści. Mikita Subotkin – žychar Babrujska. Jašče školnikam jon pastanaviŭ znajści dla rodnaha horada svoj admysłovy brend. Na dumku junaha aktyvista, najlepš hetamu adpaviadała asoba ziemlaka – biełaruskaha dramaturha Vincenta Dunina-Marcinkieviča. Z hetaj nahody Mikita Subotkin zładziŭ admysłovy “Dunin-kvest”, haradzkuju hulniu, pabudavanuju na kodach i šyfrach sa znakamitaj “Pinskaj šlachty”. Paśpieła zajavić pra siabie da pastupleńnia ŭ EHU i Maryja Kanavalenka.
— Ja da taho, jak pastupić EHU, vučyłasia ŭ Biełaruskim dziaržaŭnym universytecie kultury i mastactva, i ja vielmi tvorčy čałaviek, – pachvaliłasia Maryja Kanavalenka. – Ja dapamahała arhanizavać roznyja festyvali, naprykład, Miss Viva Braslav – heta konkurs, jaki prachodzić u ramkach festyvala Viva Braslav. Taksama ja zdymała roznyja filmy, ja była na televizii, ja z treciaj klasy pišu roznyja tvory, ja heta rablu tolki dla siabie i svaich siabroŭ. Ja ŭžo maju svoj Youtube-kanał, i mianie nie pužaje, što treba budzie pracavać u srodkach masavaj infarmacyi, moj kanał bolš pakul što pa typu vłoha i niejkich humarystyčnych i sacyjalnych videa. I taksama ja raspaviadaju ŭ hetym kanale krychu pra filmy, i taksama ja raskazvała tam pra svoj pierajezd.
Pieravažnaja balšynia navučencaŭ EHU pryjechali ŭ Vilniu ź Biełarusi. Pavodle pryniataj stratehii raźvićcia ŭniversytetu da 2024 hodu 20 adsotkaŭ studentaŭ EHU mohuć być nie biełarusami, tamu niekatoryja studenty biełaruskaj alma-mater u litoŭskaj stalicy pachodziać ź Litvy, krainaŭ Uschodniaha partnerstva i Rasiei. Nieabaznanym u biełaruskich realijach zamiežnikam davodzicca adkryvać dla siabie novy, niaźviedany śviet.
— Vielmi mocna internacyjanalizavałasia hetaja ŭsia kampanija, – paviedamiŭ vykładčyk EHU, kulturolah Siarhiej Chareŭski. – Jość hramadzianie Rasiei, Ukrainy, Litvy, Kazachstanu, Azerbajdžanu, naturalna, heta ŭnosić peŭnyja karektyvy. Mnie navat cikava im raspaviadać pra biełaruskuju Vilniu. Bolšaść ź ich nikoli nie zachodziła, nikoli nie byvała ŭ katalickim chramie. Dla ich heta ŭsio vielmi ekzatyčna.
Uzrovień bazavaj padrychtoŭki taksama vielmi rozny. Tut ja mušu adznačyć, što studenty z Rasiei lepš padrychtavanyja bazava i bolš samastojnyja. Studenty ź Litvy trochi infantylnyja takija, dla ich heta ŭsio jak praciah škoły, jany jašče nia mohuć sabracca, što heta ŭžo ŭsurjoz i heta ŭžo vyšejšaja adukacyja. Nu, a ŭ biełarusaŭ zaŭsiody jość niejkaja historyja. Heta štości adbyvałasia ŭ siemjach, mnohija paciarpieli ci chtości ŭ siamji paciarpieŭ, i heta taksama pryŭnosić peŭny taki akcent.
Viadoma, padziei u Biełarusi plus kovid u tym liku ŭnios karekcyi i ŭ skład našych studentaŭ. Na adnych prahramach, naprykład, na dyzajnie nabrali až z kopturam. Pry tym dziŭna, što mienavita na prahramie dyzajnu prykładna kožny čaćvierty student imkniecca sa mnoju kamunikavać pryvatna pa-biełarusku. Choć ich nichto nie abaviazvaje. Ale heta taksama peŭny taki indykatar taho, što adbyvajecca i ŭ Biełarusi, i ŭ hramadztvie, i z hetymi dziećmi. Vyhladaje, što mnohija ź ich i čakali biełaruskaj Vilni.
— Ja nikoli nie była ŭ Vilni, ja była tut tolki na adzin dzień niekalki hadoŭ tamu, ale-ž ja pryjazdžała z metaj kupić novyja rečy i pahetamu ja nie paśpieła pahladzieć na krajavidy, ale siońnia ja maju hetuju mahčymaść, – pryznałasia Maryja Kanavalenka.
“Santyment da Vilni, jaki ŭźnikaje ŭ naviednikaŭ, źjava zrazumiełaja. Asabliva dla tych, kamu nie abyjakavy los našaj Radzimy, chto jmkniecca ŭśviedamić siabie ŭ jaje historyi”, – pisaŭ u svajoj knizie “Vandroŭki pa Vilni” słavuty žychar litoŭskaj stalicy Lavon Łuckievič. Miž tym čas mianiajecca, i novyja pakaleńni vyznačajuć sabie inšyja pryjarytety.
— Za tyja 16 hadoŭ, jakija ja vykładaju, ja baču niaŭchilnaje štohadovaje znižeńnie kampietencyi u biełaruskaj movie z boku studentaŭ, – zaznačyŭ Siarhiej Chareŭski. – Atrymlivajecca taki kazus: vykładčyki hatovyja [vykładać na biełaruskaj movie], usie mohuć, usie biez pytańniaŭ, ale my bačym, što navat hadavancy biełaruskich škoł, jakija pryjazdžajuć ź Biełarusi, nia ŭ stanie padtrymać elemientarnaj kamunikacyi. Heta fakt. Heta nie pravina universytetu, daliboh, heta vynik tych školnych eksperymentaŭ, što praciahvajucca ŭ Biełarusi. Nu što-ž, budziem vypraŭlać. Jany sa mnoj chodziać, jany mianie słuchajuć, pryciahvaju da biełaruskich mierapryjemstvaŭ, bačylisia kala memaryjalnaj tablicy Skarynie, i jany byli ŭ kaściole na imšy. Dla mnohich heta poŭnaje adkryćcio. Što ž, chaj. Budziem rupicca, vypraŭlać hetyja chiby. Što tyčycca vykładčykaŭ na našych prahramach, na našym departamencie, heta nikoli nie było prablemaj, vykładali ŭsie, tady, kali była biełarusistyka, i palitolahi, jakija całkam mohuć i majuć usie prahramy pa-biełarusku. Nu tak schodu ŭ takich umovach vyłuščvać asobna biełarusaŭ i asobna im rabić niejki speckurs, vypraŭlajučy toje, što im za dziesiać hadoŭ nie dali ŭ škole… Kali jość takoje žadańnie – usie ŭmovy. U nas cudoŭnaja biblijateka, tam tysiačy biełaruskich knih, u nas vydatnyja vykładčyki, kožny ź jakich hatovy padtrymać takoje žadańnie, u maim vypadku ja hetaje žadańnie sprabuju inśpiravać.
Pieršyja tydni novaha navučalnaha hoda studenty EHU vymušanyja byli zajmacca dystancyjna i tolki ź ciaham času pierajšli da žyvych stasunkaŭ. Zrešty, hetak ščaścić, na žal, daloka nia ŭsim čalcam akademičnaj supolnaści. Siarod amal dzieviaci sotniaŭ palityčnych źniavolenych u Biełarusi jość i niekalki studentaŭ, supracoŭnikaŭ i vypusknikoŭ EHU.
— My padtrymlivajem suviaź ź ich siemjami i sočym za apošnimi navinami, i źmienaj ich situacyi, a taksama dałučajemsia da šmatlikich akcyj u padtrymku palitviazniaŭ Biełarusi, naprykład, apošniaja takaja akcyja była z centram “Viasna”, – skazała menedžer pa kamunikacyi EHU Volha Rahinska. – Universytet zaŭsiody padtrymlivaje suviaź z Eŭrapiejskim Sajuzam, i my źviartajemsia da hałoŭnych dziejačaŭ Eŭrapiejskaha Sajuza z prośbaj ab padtrymcy, a taksama da našych sacyjalnych partnioraŭ.
— Padtrymka, jakuju EHU akazvaje studentam, jakija byli represavanyja i vyrašyli źjechać ź Biełarusi pa palityčnych matyvach, heta pierš-napierš finansavaja padtrymka: studenty majuć mahčymaść aplikavać na hrant, atrymać hety hrant, i navučacca ŭ EHU jak minimum pieršy semiestr na takich umovach, jak nulavy taryf navučańnia, i dalej užo paśla pieršaha semiestru sprabavać praciahnuć hety nulavy hrant. Heta mienavita najbolšaja padtrymka, jakuju akazvaje EHU ŭ hetym hodzie. U hetym hodzie my pryniali ŭ svaju supołku amal usich studentaŭ, jakija žadali dałučycca da nas, dy jašče i tych studentaŭ, jakija byli vyhnanyja ź biełaruskich navučalnych ustanovaŭ ci represavany ŭ Biełarusi. I hetaja ličba z 2020 hoda da siońniašniaha dnia składaje amal 96 studentaŭ, jakija dałučylisia da EHU, stali našymi studentami, atrymali niejkuju finansavuju padtrymku, u tym liku i z boku ŭradu Litvy i z EHU, i z usich našych šmatlikich siabroŭ našaha ŭniviersitetu. Taksama siarod hetych padtrymanych ludziej byli nia tolki studenty, ale i represavanyja daśledčyki, jakija vyrašyli taksama źjechać z Biełarusi, i bolš za 18 takich daśledčykaŭ dałučylisia da akademičnaj supołki EHU, – adznačyła Anastasija Radzionava.
Novyja čalcy akademičnaj supolnaści Eŭrapiejskaha humanitarnaha ŭniversytetu na pakručastaści biełaruskich realijaŭ reahujuć vostra, ale kožny pa-svojmu. Zrešty, niezdarma: zdolnaść vyrašać samastojna, dzie i jak prymianić nabytyja viedy i navyki, śviedčyć pra raźvićcio asoby. Volnaj i nieabmiežavanaj.
— Ja čałaviek, u jakoha vielmi abvostrana pačućcio spraviadlivaści, tak što ja dumaju, ja hatovaja da hetaha. I kali ja baču, što ludziam patrebna maja dapamoha, i što ja mahu dapamahčy im, tady ja zrablu ŭsio, što ŭ maich siłach, – skazała Maryja Kanavalenka.
— Pa-pieršaje, u EHU kožny maje mahčymaść raźvivać svoj asabisty prajekt, i heta vielmi klasna, – zaznačyŭ Mikita Subotkin. – A pa-druhoje, voś, naprykład, my zaraz z majoj siabroŭkaj Kaciarynaj robim biełaruskamoŭny prajekt “Hutarka”, i zaraz u nas adbyłasia cudoŭnaja kalabaracyja taksama z druhim prajektam – “Hodna”. Prajekt “Hodna” – heta pra toje, jak hodna być biełarusam. I viedajecie, heta ŭsio niejak ruchajecca ŭpierad, my ŭsie raźvivajemsia, taksama vučymsia na svaich pamyłkach, vučymsia na svaich dasiahnieńniach, i heta vielmi kruta.
— Ja – čałaviek, jaki vielmi lubić svaju krainu, navat kali ja zrazumieła heta nia tak daŭno, i sprava ŭ tym, što ja vielmi chaču rabić niešta dla majoj krainy, raźvivać jaje kulturu, dapamahać joj. Ale ja zrazumieła heta navat da taho, što było ŭ dvaccatym hodzie, taho, što było hetym letam, na hety čas ja ŭžo była studentkaj EHU i viedała, što budu tut vučycca, i ja daviedałasia, što zakryli vielmi šmat roznych kampanij, jakija dapamahali ludziam, u našaj krainie, i heta vielmi mianie ździviła i paraniła. Tak što ja zrazumieła, što ja pavinna atrymać dobruju praktyku, dobra vučycca, i potym ja maru viarnucca ŭ krainu, kali tam budzie užo mahčymaść źmianić niešta i nie pamierci z-za hetaha, – padzialiłasia Maryja Kanavalenka.
— U Vilni zaraz ja vałancioru na kursach biełaruskaj movy “Mova nanova”, źjaŭlajusia adnym z arhanizataraŭ, – paviedamiŭ Mikita Subotkin. – Heta vielmi krutyja kursy, jany raniej byli ŭ Biełarusi, ale zaraz ich likvidavali ŭ našaj krainie, ale jany jak fieniks adradzilisia ŭ Varšavie, a taksama ŭ Vilni. I voś my ŭ Vilni robim kursy “Mova nanova” ŭ Biełaruskim domie, i zaraz ja ŭ Vilni zajmajusia takoj kulturna-aśvietnickaj dziejnaściu pa biełaruskaj movie i kultury. Heta ŭsio zaležyć ad čałavieka: kali ty mocny čałaviek i sapraŭdy vieryš u toje, što robiš, tady ŭ ciabie ŭsio mahčyma.