Sioleta napačatku krasavika ŭ Alitusie ŭłasnaje pamiaškańnie atrymała hramadzkaja arhanizacyja “Litoŭski chospis”. Ustanova maje biaspłatna akazvać pasłuhi palijatyŭnaj dapamohi – palahčać symptomy nievylečnych chvarobaŭ, nie paskarajučy, ale i nie adciahvajučy niepaźbiežnaje. Źjaŭleńnia chospisu ŭ Alitusie čakali daŭno, choć hetki medyčny centar u Litvie – ŭžo nie navinka. Padobnyja ŭstanovy ź 2013-ha hodu isnujuć u Vilni, Koŭnie i Kłajpiedzie. Dośviedam ŭ arhanizacyi dziejnaści chospisaŭ ź Litvoju moža padzialicca Biełaruś: tut pieršyja centry palijatyŭnaj dapamohi pačali ŭźnikać amal try dziasiatki hadoŭ tamu. Šmat u čym ichnamu źjaŭleńniu “paspryjała” technahiennaja katastrofa, što adbyłasia 26-ha krasavika 1986 hodu.
Uroki katastrofy
Tryccać piać hadoŭ tamu na Čarnobylskaj atamnaj elektrastancyi adbyłasia fatalnaja avaryja. Chranalohija vuścišnych padziejaŭ daŭno raspisanaja nia toje što pa chvilinach – pa sekundach. Pra trahiedyju na Čarnobylskaj AES napisanyja knihi, zdymajucca dakumantalnyja i mastackija filmy. Nia dziva: katastrofa, ad jakoj paciarpieli sotni tysiačaŭ čałaviek, a najbolš – biełarusy, pakinuła svoj śled na dziasiatki tysiačaŭ hadoŭ. Pra avaryju ŭ haradku Prypiać viadoma ŭžo dastatkova šmat. Adnak navat pry hetym, dla taho, kab vypracavać ahulny padychod da hetaj prablemy tryccaci piaci praminułych hadoŭ, vidavočna, mała.
Čarnobylskaja avaryja cełym śvietam uśviadomlenaja jak złačynstva suprać pryrody i čałaviectva. Ale najvialikšym bolem Čarnobyl staŭ dla Biełarusi. Piataja častka jaje najbolš bahatych i ŭradlivych ziemlaŭ zabrudžanaja radyjacyjaj. Adsielenyja sotni viosak Homielščyny i Mahiloŭščyny, stračany nieacenny płast adviečnaj duchoŭnaj i matarjalnaj kultury hetych rehijonaŭ. U prymiežnych da zony rajonach chvarejuć i pamirajuć dzieci. Dziŭna, ale fakt zastajecca faktam: na siońniašni dzień nie dziaržaŭnaja ŭłada ŭ Biełarusi, ale apazycyja zvonić u čarnobylski zvon. Ułada, naadvarot, raźvivaje i ŭmacoŭvaje dumku pra pieraadoleńnie nastupstvaŭ avaryi, pra toje, što na pryčarnobylskich palach možna i treba siejać i žać, pra toje, što ludzi mohuć siudy viartacca.
Paśla avaryi na Čarnobylskaj atamnaj elektrastancyi cełyja vioski na paŭdniovym uschodzie Biełarusi abiaźludzieli. Zrešty, pavodle infarmacyi Departamientu pa likvidacyi nastupstvaŭ katastrofy na Čarnobylskaj AES, u zonie radyjoaktyŭnaha zabrudžvańnia dahetul pražyvaje vośmaja častka nasielnictva Biełarusi.
Mała nie padasca
Niekalki hadoŭ tamu, niahledziačy na horki dośvied, kiraŭnictva krainy ćviordym krokam rušyła pa kryvoj ściažynie z atamnymi hrablami. Nastupstvy ad udaru skručanaj śpirali historyi mohuć być kudy bolš žachlivymi. Amal tracina nasielnictva Litvy raźvitajecca sa svaimi abžytymi dy nasiedžanymi rodnymi kutami, kali na Biełaruskaj atamnaj elektrastancyi blizu vioski Michališki na Astravieččynie, kryj Boža, adbudziecca avaryja. Pavodle infarmacyi addziełu palityki enerhietyčnaj biaśpieki Ministerstva zamiežnych spravaŭ Litvy, kali na Astravieckaj AES zdarycca niaščaście, dziaržava pavinna budzie pierasialić abo evakuavać ažno miljon žycharoŭ.
Kolkaść nasielnikaŭ Biełarusi, jakija ŭ vypadku technahiennaj katastrofy buduć vymušanyja pakinuć rodnyja miaściny, nie padličvaŭ nichto. Biaśpieka – pierš za ŭsio, zapeŭnivajuć u Biełarusi na vysokim dziaržaŭnym uzroŭni. A voś pavodle dadzienych Narvežskaha ahienctva radyjacyjnaj abarony i aŭstryjskaha Univiersitetu pryrodnych resursaŭ i prykładnych navuk ab žycci, ŭ vypadku ciažkoj pazaprajektnaj avaryi na Astravieckaj AES budzie nieabchodna adsialeńnie žycharoŭ na adlehłaści da 300 i bolš kilametraŭ ad reaktara.
— Z našaha nidzianskaha pola hetaja novabudoŭla vidać. To bok heta zusim niedaloka, i, dumaju, moža, navat i siami kilametraŭ nie pieravyšaje, – skazaŭ uradženiec Astravieččyny, staršynia Vilenskaha biełaruskaha klubu “Siabryna” Valancin Stech. – Što da ludziej, i ich reakcyi: hetaja reakcyja samaja roznaja, ad asudžeńnia da adabreńnia. Ludzi dumajučyja stavilisia i staviacca z asudžeńniem da hetaj budoŭli, tamu što jana niasie kankretnuju, realnuju niebiaśpieku. Što takoje siem kilametraŭ? Heta ničoha. Kali rvanie – to ad maich rodnych miaścinaŭ uvohule ničoha nie zastaniecca, a toje recha, jakoje adabjecca na navakolnym asiarodździ, jano siahnie daloka za miežy nia tolki rajona, jano siahnie za miežy Biełarusi ŭ zachodnim nakirunku, to bok i nam tut u Vilni taksama, jak kažuć, mała nie padasca.
Akcyja ŭ dzień zapusku AES
Avaryja na Čarnobylskaj atamnaj elektrastancyi stała katastrofaj suśvietnaha značeńnia. Jak biełarusy, tak i ichnyja susiedzi panieśli ad jaje nieźličony ŭron. Heta – tolki adna z pryčynaŭ taho, što žychary Litvy ź niedavieram staviacca za zapeŭnivańniaŭ biełaruskaha boku ŭ mirnaj biaśpiecy astravieckaha atama. Niezdarma: pieraściaroha ŭ hetkich vypadkach, vidać, lišniaj nie byvaje.
Letam 2020-ha hodu, u dzień symbaličnaha zapusku Biełaruskaj atamnaj elektrastancyi, napiaredadni ŭhodkaŭ pačatku rasiejska-hruzinskaj vajny, biełaruskija, litoŭskija, ukrainskija, hruzinskija i rasiejskija hramadzkija i palityčnyja dziejačy sabralisia ŭ vilenskim skviery jmia Barysa Niamcova nasuprać ambasady Rasiejskaj Federacyi. Udzielniki akcyi rašuča asudzili represyŭnyja dziejańni rasiejskaj i biełaruskaj uładaŭ. I choć u asnoŭnym havaryłasia pra blizkija vybary prezydenta Biełarusi, šmatlikija vystupoŭcy nie abminali ŭvahaju i padzieju, nadzvyčaj važnuju i dla Litvy.
— Biełarusy – stary braterski narod – abudžajucca. Voś-ža i ŭ nas poŭna Hudajcisaŭ, Hudšaŭ, Hudonisaŭ, Hudžulisaŭ, Hudovičasaŭ, Hudaŭskasaŭ, – padkreśliŭ litoŭski palityk Vitaŭtas Łandzberhis. – Napiaredadni biełarusy zachacieli być ludźmi. Jany mohuć nahadać Kramlu i Čarnobyl, i Kurapaty. Jany patrabujuć sapraŭdnaj abranaj ułady, jak i my tryccać hadoŭ tamu.
Napiaredadni vybaraŭ prezydenta Biełarusi na ŭskrajku Vilni biełaruskija, litoŭskija i brytanskija dydžei, mastaki i vykanaŭcy ŭziali čynny ŭdzieł u admysłovaj viečarynie i vystavie salidarnaści z Biełaruśsiu. Mižnarodnaja supołka “nieelitnych” artystaŭ praz vyjaŭlenčaje i muzyčnaje mastactva imknułasia padzialicca ź inšymi ludźmi staŭleńniem da najaŭnaha stanovišča ŭ krainie pa susiedztvie.
֫— U nas jość instalacyja, tam litoŭcy biaruć udzieł. Ich vielmi chvaluje pytańnie radyjacyi, – paviedamiła arhanizatarka imprezaŭ Lera Hlinskaja. – Na Astravieckaj elektrastancyi zapuścili siońnia pieršy reaktar. Hetaje pytańnie chvaluje i biełarusaŭ taksama, ale biełarusy zaraz najpierš rupiacca pra vybary i padlik hałasoŭ. A voś litoŭcy dumajuć pra radyjacyju, jakaja ŭ ich pobač. Tamu ŭ nas jość instalacyja, pryśviečanaja hetaj prablemie.
— Heta tyčycca prosta ŭsiaho – heta niebiaśpiečnaja reč, heta supiarečyć voli ludziej, heta niejkaja inicyjatyva suprać voli mnohich ludziej u Biełarusi, Litvie i Eŭropie, – padkreśliła arhanizatarka instalacyi “Atamnaja pińjata” Krystyna Tuła. – Usio ŭ paradku, kali atamnyja elektrastancyi znachodziacca ŭ demakratyčnych krainach, dzie my viedajem usio, infarmacyja prazrystaja, i my možam daviedacca pra ŭsio. Ale heta vielmi niebiaśpiečna tady, kali my ničoha nie viedajem pra toje, što adbyvajecca, i, vierahodna, nia budziem viedać, kali adbudziecca niešta drennaje. I, viadoma, Vilnia sprabuje padrychtavacca da ŭsioj situacyi: my viedajem, što tabletki jodu buduć raspaŭsiudžvacca, i buduć prosta praviarać vadu na najaŭnaść zabrudžvańniaŭ i tamu padobnaje, bo vada raki taksama prachodzić praz tuju sistemu achałodžvańnia, i kali tam zdarajecca niešta, jana prosta zabrudžvajecca. Prosta vielmi i vielmi vysokaja ryzyka, kali niešta pojdzie nia tak, u pieršuju čarhu, što nam navat nie paviedamiać pra heta, i pra toje, što ŭ takoj situacyi adbyvajecca, što budzie rabicca i jak budujuć prachodzić usie pracesy. I heta praca adlustroŭvaje moj psychalahičny stan, tamu niejak mnie heta chaciełasia vykazać, bo jakraz takaja situacyja mianie vielmi pałochaje, i tamu źjaviłasia takaja instalacyja.
— Kali Łukašenka vyrašyŭ budavać AES u Astraŭcy, heta było palityčnaje pytańnie, taki instrumant cisku mienavita na Litvu. A atrymałasia naadvarot, – skazała biełaruskaja hramadzkaja dziajačka Volha Karač. – Budaŭnictva AES tut sabrała razam usie pytańni. Pa-pieršaje, pytańni karupcyi. U demakratyčnaj krainie zvyčajna z karupcyjaj zmahajucca. U Biełarusi jaje, naadvarot, zaachvočvajuć. Pytańnie prazrystaści budaŭnictva i prazrystaści rašeńniaŭ i vykonvańnia hetych rašeńniaŭ dziaržaŭnych strukturaŭ. Heta pytańnie taksama i vybaru naroda, bo pa biełaruskaj kanstytucyi pierad budaŭnictvam AES pavinien byŭ adbycca referendum, jakoha nie było, heta było rašeńnie Łukašenki, i heta taksama jašče i pytańnie budučyni, i pytańnie technałohijaŭ – ci my ciahniem Biełaruś u dvaccataje stahodździe, u Saviecki Sajuz z hetaj AES, atamnaj enerhietykaj, ci my sprabujem usio-ž taki raźvivać alternatyŭnuju enerhiju i vyrašać u rešcie rešt hetyja enerhietyčnyja prablemy. Bo kali my pahladzim na adnosiny Rasiei i Biełarusi, to, zrazumieła, što voś enerhietyčnyja prablemy dla Biełarusi dosyć važnyja. I atrymoŭvajecca, što iznoŭ-taki, zamiest taho, kab vyrašać hetaje pytańnie narmalnymi sučasnymi mietadami, brać praktyki našych susiedziaŭ i vykarystoŭvać ich, Biełaruś lezie voś u hetuju situacyju, u budaŭnictva AES i zaciahvaje siabie ŭsio bolš i bolš na stasunki z Rasiejaj. I atrymoŭvajecca, tak što my i zaraz vielmi ekanamična zaležnyja ad Rasiei, i heta treba ŭličvać jak vielmi surjozny palityčny faktar. Zrazumieła, što budaŭnictva AES pavinna być spyniena tak chutka, jak tolki heta mahčyma. Nijakaha zapusku AES nia moža być, i naohuł, heta prosta niebiaśpiečna i dla Litvy, i dla Biełarusi, z roznych, moža, pryčynaŭ. U rešcie rešt, možna skazać, što litoŭski i biełaruski narod stali takimi braterskimi narodami. Ja adčuvaju siabie ŭ Litvie mienavita jak u takoj braterskaj ci siastrynskaj krainie.
Dzieci Čarnobyla
Pavodle aficyjnaj statystyki, achviarami Čarnobylskaj katastrofy za dvaccać hadoŭ stali ŭsiaho dźvieście čałaviek. Razam z tym kolkaść naŭprost i ŭskosna paciarpiełych ad avaryi na atamnaj elektrastancyi vymiarajecca sotniami tysiačaŭ čałaviek u miežach nie adnaho pakaleńnia. Dzieci čarnobylcaŭ našmat čaściej pakutujuć ad hienetyčnych i ankalahičnych zachvorvańniaŭ.
Try dziasiatki hadoŭ tamu ŭ Pitsburhu, što ŭ Złučanych štatach Ameryki, doktar medycyny Maryja Dziamkovič pačała arhanizoŭvać matarjalnuju i navukova-metadyčnuju dapamohu Biełarusi. Niezŭabavie paśla hetaha ŭ krainie źjavilisia centry palijatyŭnaj medycyny – chośpisy dla darosłych i dziaciej. Žyćcio nievylečna chvorych palapšajuć jak dziaržaŭnyja ŭstanovy, tak i hramadzkija supołki. Prykładam apošnich źjaŭlajecca dabračynnaja arhanizacyja “Haradzienski dziciačy chospis”.
Chospis imia śviatoha
Za paŭtary sotni kilametraŭ ad Vilni, niepadaloku ad biełaruska-litoŭskaj miažy mieścicca karaleŭski horad Horadnia. Na herbie miesta źmieščanaja vyjava alenia z załatym kryžom pamiž rahami. Heta aleń Śviatoha Huberta – istota, što, pavodle lehiendy, dapamahła vybracca ź lasnoha huščaru zabłukałamu palaŭničamu Hubertu, što ŭžo straciŭ byŭ nadzieju na vyratavańnie. Paśla cudu palaŭničy całkam źmianiŭ svajo žyćcio, staŭšy ruplivym chryścijaninam. Žychary Horadni ličać Śviatoha Huberta prykładam maralnaha samaŭdaskanaleńnia. Niezdarma ŭ honar śviatoha była nazvanaja dabračynnaja arhanizacyja “Haradzienski dziciačy chospis”.
Ad zasnavańnia Haradzienskim dziciačym chospisam imia Śviatoha Huberta kiruje Volha Vialička. Na praciahu trynaccaci hadoŭ supołka akazvaje nievylečna chvorym dzieciam palijatyŭnuju dapamohu – heta značyć, palahčaje symptomy ichnych chvarobaŭ, kab niadoŭhaje žyćcio padapiečnych nie prachodziła ŭ pakutach. “Haradzienski dziciačy chospis” – arhanizacyja niedziaržaŭnaja, a značyć, prablemy šaści dziasiatkaŭ dziaciej ź nievylečnymi chvarobami vyrašajucca nie za košt dziaržaŭnaha biudžetu. Zdavałasia-b, vidavočna karysnaj dziejnaści hetkaj ustanovy dziaržava musić kali nie spryjać, dyk, prynamsi, nie pieraškadžać. Voś ža ź leta 2020-ha hodu ŭ dziciačy chospis začaścili słužboŭcy. Tolki nie z dapamohaj, a z pravierkami. Arhanizacyju pazbavili arandavanych pamiaškańniaŭ i kaštoŭnaha medycynskaha abstalavańnia.
Niahledziačy na vidavočnuju karyść u dziaržaŭnym maštabie, ciaham apošnich miesiacaŭ hetaja ŭstanova apynułasia na miažy likvidacyi, a jaje dyrektarka Volha Vialička razam ź siamjoju była vymušanaja emihravać u Litvu. Voś užo niekalki miesiacaŭ jana razam ź siamjoju znachodzicca ŭ Vilni, ale sa statusam palituciakački nie pahadžajecca, bo ličyć siabie relakantam pa palityčnych matyvach. Niezdarma: u Biełarusi na Volhu Vialičku zaviedzienyja administratyŭnaja i kryminalnaja spravy. Miž tym, niahledziačy na vuścišnyja realii, Volha Vialička aptymizmu nie hublaje.
— Spadarynia Volha, raskažycie, kali łaska, što saboj ujaŭlaje Vašaja arhanizacyja – Haradzienski dziciačy chospis?
— My pačali pracavać ź 2008 hoda, i na siońniašni dzień naša arhanizacyja maje try takija zadačy: pieršaja zadača – heta akazańnie jakasnaj dapamohi ciažka, nievylečna chvorym dzieciam, – skazała Volha Vialička. – Druhaja zadača, jakuju vykonvaje naša arhanizacyja, heta pravaabarončaja funkcyja, my hladzim na tyja prablemy, jakija majuć siemji i dzieci ciažkachvorych dziaciej, vykazvajem hetyja prablemy dziaržavie i starajemsia damahacca taho, kab hetyja prablemy mieli systemnyja źmieny. Takim jarkim prykładam, čaho nam udałosia damahčysia ŭ Horadni – heta toje, što doŭhi čas kali ciažkachvoryja dzieci pamirali na damu, jany prachodzili praz patolahaanatamičnaje ŭskryćcio.
Heta adzin z prykładaŭ našaj pravaabarončaj dziejnaści. I treciaja zadača, jakuju my stavim pierad saboj, heta baraćba z tymi stereatypami, kija isnujuć u našym hramadztvie adnosna fizičnaha i mentalnaha zdaroŭja dziaciej ź invalidnaściu. Nu voś takimi tryma rečami my zajmajemsia. I ŭsio heta my robim dziela taho, kab dzicionka ź ciažkaj formaj invalidnaści ŭsprymali nie jak nabor dyjahnazaŭ, ci niejkich parušeńniaŭ, ci nabor taho, što jon tam toje toje toje nia moža, a kab na hetaha małoha čałavieka hladzieli jak na asobu.
“Heta nievierahodna lohka”
Pavodle Volhi Vialički, dabračynnaja arhanizacyja “Haradzienski dziciačy chospis imia Śviatoha Huberta” – ŭnikalnaja, bo heta – adna z samych mocnych ustanovaŭ nia tolki ŭ Haradzienskaj vobłaści, ale i va ŭsioj Biełarusi. Na ŭliku ŭ chospisie – bolš za šeśćdziesiat apiekavanych. Samamu darosłamu ź ich užo daŭno za dvaccać. Dzieciam ź nievylečnymi hienetyčnymi dy ankalahičnymi chvarobami, a taksama ichnym baćkam supracoŭniki chospisu akazvajuć nia tolki medyčnuju dapamohu, ale i spryjajuć u vyrašeńni sacyjalnych, psychalahičnych i navat duchoŭnych prablem. Ustanova adroźnivajecca stasunkami z pacyjentami: u kožnym padapiečnym pierš za ŭsio imknucca razhledzieć asobu.
— Ja adrazu pracavała ź ciažka chvorymi dziećmi ŭ systemie reabilitacyi takich dziaciej, – raspaviała Volha Vialička. – I da mianie pryjšli dźvie matuli, jany skazali, što voś u Horadni, i heta praŭda było na toj momant, była vielmi drennaja sytuacyja z akazańniem dapamohi takoj katehoryi dziaciej, a ja da hetaha vučyłasia ŭ Akademii paśladyplomnaj adukacyi, kursy prachodziła jakraz pa palijatyŭnaj dapamozie. I mnie nastolki lahła hetaja teoryja taho, što važna hladzieć na dzicio jak na asobu. Z dapamohaj vałancioraŭ jany mohuć pakazvać jaskravaść hetaha dzicionka, jany mohuć davać moc i prykład astatnim inšym ludziam.
— Heta-ž nievierahodna ciažka!
— Nie. Heta nievierahodna lohka. Kali ty kožny dzień viedaješ, što ty pražyŭ jaho nie darma. Heta nievierahodna lohka. A kali ty razumieješ, što praz tvaju pracu z kalehami jość palohka dzieciam, jość radaść baćkam, i jość systemnyja źmieny, nu dyk heta nievierahodna lohka. Kožny čałaviek prachodzić kryzysy. Ja naohuł nie mahu ŭspomnić, kab ja prachodziła kryzysy. Ja biaskonca ŭdziačnaja toj pracy, jakuju ja maju. Biaskonca.
Hetyja dzieci dajuć šmat enerhii. Hetyja dzieci dajuć upeŭnienaść u tym, što ty možaš im dapamahčy, što ty ŭ svaich rukach maješ takija viedy, ty maješ taki dośvied, jak tak pakłaści dzicio, naprykład, kab jamu nie baleła. I kali ty tak vykładvaješ dzicionka i ty na jaho tvary bačyš, što jamu nie balić, słuchajcie, heta šykoŭnaja reč u žyćci. Niašmat kamu ščaślić heta kodžny dzień bačyć, asensoŭvać i viedać, što ty źmianiaješ.
Ja ŭpeŭnienaja, što ŭ nas atrymałasia stvaryć systemu, jakaja źmianiaje: źmianiaje ludziej, źmianiaje pohlady ludziej, i toj cisk, jaki siońnia jość, na mianie asabista, na arhanizacyju, toje ŭsprymańnie nas jak vorahaŭ, jak pahrozu, voś jano źviazanaje z tym, što my mocnyja.
Systema, jakaja źmianiaje
Za niekalki hadoŭ Haradzienski dziciačy chospis paśpieŭ ažyćciavić šmat sacyjalnych prajektaŭ. Čynny ŭdzieł u ich brali i padapiečnyja arhanizacyi. Adnoj z takich zadumaŭ źjaŭlajecca prajekt “Chvali dabryni”. U miežach hetkaj dabračynnaj akcyi dzieci malavali karciny, jakija paśla pradavalisia na admysłovych vystavach. Za atrymanyja srodki nabyvałasia specyjalizavanaje abstalavańnie dla dziaciej. Vosieńniu 2019-ha hodu dziciačyja karciny naviedali Vilniu ŭ miežach admysłovaj vystavy “Dabrynia śvietu vačyma biełaruskich mastakoŭ”.
— Ja ŭpeŭnienaja, što dabračynnaść jość sacyjalny praces. I prajekt “Chvali dabryni” pakazalny z punktu hledžańnia taho, što my možam abjadnać vielmi šmat subjektaŭ, vielmi šmat upłyvovych arhanizacyj, jakija-b i dla siabie adkryli, što dabračynnaść šmathrannaja. Heta byŭ taki dobry prykład taho, jak možna pracavać sumiesna z dziaržavaj na vyrašeńni ahulnych sacyjalnych prablem, – skazała Volha Vialička. – U nas nikoli nie było prostych takich, nieskładanych adnosin z haradzienskimi ŭładami. Taja ŭłada, jakaja siońnia kiruje Biełaruśsiu, trymajecca łohiki, što krytykavać ničoha nielha, treba kazać tolki pra dobryja rečy, treba kazać pra stanoŭčyja rečy tak abciakajema. I tut jość sutyknieńnie dvuch pohladaŭ. Byvaje tak, što kampramisaŭ nie moža być.
Jak u stasunkach z haradzienskimi ŭładami, tak i ŭ historyi chospisa istotnyja źmieny nastali letam 2020-ha hodu. U lipieni pry arhanizacyi byŭ utvorany centar palijatyŭnaj dapamohi. Pamiaškańnie dla jaho biaspłatna pieradała pravasłaŭnaja carkva prapadobnapakutnika Sierafima. A praź niekalki miesiacaŭ u hości da chospisu zavitali pradstaŭniki departamentu finansavych raśśledavańniaŭ. Damovu pra arendu pamiaškańnia z arhanizacyjaj skasavali. Byŭ kanfiskavany aparat štučnaj vientylacyi lohkich. Pasypalisia pravierki. Na dyrektarku chospisu zaviali spačatku administratyŭnuju, a paśla kryminalnuju spravu. Pad pahrozaj aryštu jana razam ź siamjoju pakinuła Biełaruś. Volha Vialička miarkuje, što pryčynaj cisku z boku dziaržaŭnych orhanaŭ stała jejnaja aktyŭnaja hramadzianskaja pazycyja.
— Jak źmianiłasia staŭleńnie haradzkich i respublikanskich uładaŭ da vašaj arhanizacyi paśla žniŭnia 2020-ha hodu?
— Niedzie ŭ mai minułaha hoda ŭ nas tut akurat usio naładziłasia z haradzienskimi ŭładami, i ja vyrašyła, što ja budu trymać svaju hramadzianskuju pazicyju, jaje i tak usie viedajuć, i ja budu trymać jaje “pa-za”, ja vyrašyła, što ŭ mianie jość siamja, jość dzieci, josć intaresy chospisa, i ja pasprabuju choć raz pabyć pa-za hetych pracesaŭ. I tak i ja trymałasia da tych por, pakul ja nie ŭbačyła, što Viktar Babaryka vyłučaje svaju kandydaturu. I kali ja pračytała, što jon kazaŭ, jak jon kazaŭ, kolki tam jość lubovi i pavahi da biełaruskaha narodu, ja nia viedaju jak, ja nie vytrymała ja prosta tam zapoŭniła hetuju ankietu, i mianie ŭziali ŭ inicyjatyŭnuju hrupu.
Nikoli nikomu nie kazała: byŭ mitynh u Cichanoŭskaj, jana ŭ Horadniu pryjazdžała, a ŭ mianie manikiur taki byŭ, doŭhaterminovy. My z mužam išli na mitynh, i ja skazała: “Słuchaj, treba zdymać, tamu što kali tam zatrymajuć, budzie nie pryhoža”. Nia viedaju, čamu ŭ mianie byli takija dumki. Ja źniała hety manikiur, vielmi doŭhi čas chadziła biez jaho. U pačatku kastryčnika ja zrabiła jaho znoŭ, i voś akurat tady mianie i zabrali.
Relakant pa palityčnych matyvach
Unikajučy pahrozy aryštu, Volha Vialička razam ź siamjoju vymušanaja była pierajechać u Vilniu. Papoŭnić šerahi relakantaŭ pa palityčnych matyvach, na dumku dyrektarki Haradzienskaha dziciačaha chospisu, joj sobiła z pryčyny svajoj aktyŭnaj hramadzkaj pazycyi. Padčas niadaŭniaj vybarčaj kampanii ŭ Biełarusi jana stała siabram inicyjatyŭnaj hrupy hramadzkaha i palityčnaha dziejača Viktara Babaryki, jaki zadumaŭ vyłučyć svaju kandydaturu na hałoŭnuju ŭ krainie pasadu. Hetak Volzie Vialičcy vypała na ŭłasnyja vočy pabačyć chitramudryja pakručastaści realizacyi narodnaha volevyjaŭleńnia.
— Ja była na ŭčastku ŭ vioscy, a tam było takoje… dzikunstva niejkaje!, – aburana zhadała Volha Vialička. – Tam 600 ź niečym było vybarščykaŭ, i amal pałova ź ich – heta hałasavańnie na damu. Ja pytaju ŭ kamisii, u mianie navat zapisy josć: a jakim čynam farmiravali spiski? I staršynia kamisii mnie adkazvaje: Nu, u nas eta praischodzić tradzicionna, my aprašyvajem pačtaljonaŭ, miedycynskich rabotnikaŭ, dzieci zvaniat za radzicielej zapisvajuć. I słuchajcie, 26 hod jany tak pravodziać vybary! “Tradycyonna”! Ja im kažu: słuchajcie, vy viedajecie, što heta niapravilna, što, dla taho, kab pajsci na dom prahałasavać, sam čałaviek pavinien da vas patelefanavać i skazać, što ja chaču, kab vy da mianie pryjšli. Ni paštaljony, ni dzieci, ni chto – sam čałaviek pavinien heta zrabić. Jany mnie skazali: nie durycie hałavy, my tradicionna tak rabotajem.
Aburanyja abvieščanymi aficyjnymi vynikami vybaraŭ, žychary Horadni, jak i inšych haradoŭ Biełarusi, vyjšli na vulicy dla ŭdziełu ŭ mirnych mitynhach. Jak i paŭsiul u krainie, milicyja pasprabavała žorstka padavić narodny pratest. Adnak nieŭzabavie haradžanam sobiła arhanizavać Radu narodnaj zhody. U hetkuju kaardynacyjnuju supołku ŭvajšli delehaty ad paspalitych haradziencaŭ i pradstaŭniki ŭłady.
— Ja, naprykład, Siniaŭskamu – heta načalnik Upraŭleńnia ŭnutranych spravaŭ Haradzienskaha abłvykankamu– ja jamu ŭ vočy skazała, što, słuchajcie, pry ministry Zacharanku milicyjanty byli hierojami. Pry vas ich nazyvajuć karnikami, – raspaviała Volha Vialička. – Dzieci… Tak dziŭna było. U piasočnicy ŭ nas u dvary dzieci ihrali ŭ Cichanoŭskuju i AMON. Ja jamu kažu: vy naohuł razumiejecie, što vy robicie?
Haradzienski vykanaŭčy kamitet pahadziŭsia vykanać niekatoryja patrabavańni pratestoŭcaŭ. Horadniu stali nazyvać pieršym volnym horadam Biełarusi. Štopraŭda, nieŭzabavie paśla taho, jak abłasny centar naviedaŭ Alaksandar Łukašenka, pra Radu narodnaj zhody havaryć pierastali, a inicyjatary jaje stvareńnia stali fihurantami spravy ab masavych biesparadkach. Pačalisia prablemy i ŭ dziciačaha chospisa, i ŭ jaho dyrektarki. U vyniku voś užo niekalki miesiacaŭ Volha Vialička dabračynnaj arhanizacyjaj kiruje ź Vilni.
— Ja vielmi ščaślivy čałaviek, tamu što tyja ludzi, jakija pracujuć, jany robiać ŭsio jakasna i adkazna, tamu, što ja zaŭsiody kazała: ja nia jość chospis, ja nia jość ŭvasableńnie chospisu. Uvasableńnie chospisu jość kalektyŭ tych ludziej, jakija pracujuć z dziećmi, – skazała Volha Vialička. – U nas tak zaviedziena, tak pryniata, što kali ja takaja kiraŭnička, što kali ja baču prablemu, ja adrazu pra heta kažu. I taki-ž padychod jość u ich i da mianie: jany mohuć naŭprost skazać usio, što jany dumajuć. Adkrytaść i dała tuju mahčymaść sfarmiravać taki kalektyŭ. Tamu heta nia važna, ja tam albo ja tut: jany pracujuć nie dla mianie, jany pracujuć dla siabie, jany pracujuć ź vieraj u toje, što my robim važnyja rečy.
Viera va ŭłasnyja siły i važnaść svajoj spravy čynić sapraŭdnyja cudy. Supracoŭniki Haradzienskaha dziciačaha chospisu pierakanalisia ŭ hetym užo nieadnakroć.
— Ja chaču skazać dziaržavie, jakaja siońnia akazvaje cisk na Haradzienski dziciačy chospis, vialiki dziakuj, – zajaviła Volha Vialička. – Čamu? My byli mocnyja, i my jašče bolš mocnymi stali. My byli resursnymi – zaraz my majem stolki resursaŭ, što nam i nia śniłasia. My paprasili ŭ sacyjalnych sietkach usich žadajučych, chto choča być čalcami arhanizacyi: kali łaska, dałučajciesia. Kali my pačynali, u nas było 14 čalcoŭ, potym było 22, 44, zaraz my majem amal 3000. Dziakuj im za heta! Ja dziakuju. My nia viedali stolki słovaŭ padtrymki, salidarnaści – dziakuj! Dziaržaŭnyja słužboŭcy – nu nastolki nie adukavanyja! Voś jany zabrali aparat štučnaj vientylacyi lohkich. Ja jaho nazad nie prymu. Tamu što jon u ich byŭ, ja nia viedaju, što jany ź im rabili, što krucili, što nie krucili. Kali łaska, techničny ahlad składanaha miedycynskaha abstalavańnia za košt biudžetu. A heta moža dachodzić da 2 tysiač eŭra. Heta razumnyja ludzi tak-by zrabili? Ci narmalnyja ludzi ŭ piatnicu ŭviečary pryjšli-b łamać dźviery ŭ chospis? Kali jość zakon, dzie možna pravieści invientaryzacyju z udziełam Śledčaha kamitetu. Ja im prapanoŭvała heta. Nie, treba było pałamać dzviery. Słuchajcie, nu dziakuj im: usie ŭbačyli tvary hetych ludziej!
Čakaje likvidacyja
Sioleta napačatku sakavika haradzienskaja prakuratura padała ŭ sud na dziciačy chospis imia Śviatoha Huberta. Pryčynaju zvarotu ŭ sudovuju instancyju stała zajava administracyi miascovaj dziciačaj palikliniki, dzie dabračynnaja arhanizacyja arandavała try kabinety. Supracoŭniki palikliniki paskardzilisia na toje, što ŭ traŭni 2020-ha hodu chospis arhanizavaŭ na terytoryi ŭstanovy šviejnuju vytvorčaść. Vałanciory chospisa šyli maski i achoŭnyja kaściumy, jakija biaspłatna pieradavali medycynskim i sacyjalnym ustanovam. Vosieńniu paliklinika paviedamiła chospisu pra skasavańnie damovy arendy.
— Ja realna hladžu na tvar toj ułady, jakaja siońnia jość. Nas pazbaviać praz sud pamiaškańnia hetaha, bolš za toje, ja dumaju, nas čakaje likvidacyja, – skazała Volha Vialička.
— Jaki los tady čakaje vašych apiekavanych, vašych padapiečnych?
— Chaj dziaržava pra heta dumaje! Za trynaccać hod jany nastolki byli rassłablenyja, jany viedali: jość Vialička, voś jana tam fanacična hetym chośpisam, jość usio. U nas usio jość. Jany nie zrabili sabie płan “B”. Im niama kudy padzieć hetych dziaciej. A taksama budzie važnaja pazicyja baćkoŭ: što baćki skažuć. Ja ŭ cudy nia vieru ŭ hetym vypadku: budzie likvidacyja. Budzie sproba dziaržavy praz sud likvidavać arhanizacyju albo sproba dziaržavy praz sud źniać mianie z pasady.
Chopić krytyki!
— Kali-b była takaja mažlivaść adkrucić usio nazad, ci abrali b vy inšy šlach?
— Ja b, moža, bolš uvahi nadzialała svajmu mužu i dzieciam. Tamu što im brakuje majho času, maje lubovi, jany cierpiać toje, što ja vielmi šmat addaju siabie ludziam, – pryznałasia Volha Vialička. — Ja škaduju tolki pra adnu reč: u nas była ŭnikalnaja mažlivaść 15-ha žniŭnia razam ź ludźmi zajści ŭ harvykankam, ŭ budynki milicyi, ja vielmi škaduju, što my hetaha nie zrabili. My-b pakazali prykład, haradziency pakazali-b prykład, hety prykład pieraniali-b inšyja harady. Ale-ž, nu słuchajcie, heta z adnaho boku, a ź inšaha boku, toje, što siońnia adbyvajecca, taja transfarmacyja ŭ naroda, – napeŭna, kožny pavinien praz hety prajsci.
U biełarusaŭ jość vielmi drennaja jakaść: jany krytykujuć, my pavinny heta ŭ sabie vykaranić, my pavinny zrazumieć, što heta nam vielmi pieraškadžaje pa žyćci. My krytykujem usich i ŭsio, ŭ nas usio drennaje, usio nia tak, usio nia siak. Voś my pavinny ŭśviadomić, što heta nia jość naša… heta nie pryvodzić nas da pieramohi. Tamu ja da hetaha staŭlusia vielmi prosta: Cichanoŭskaja maje lehitymnaść. Kaardynacyjnaja rada maje lehitymnaść. Heta dva subjekty na siońnia, jakija majuć lehitymnaść. Toje, što jany prapanujuć, my pavinny padtrymlivać. Chopić hetaj krytyki! Chopić hetaha! Realna naša prablema ŭ tym, što my vielmi šmat razvažajem i nie tak šmat robim. Ja kali vučyłasia, ŭ nas była vykładčyca anhielskaj movy na pieršym kursie. Jana skazała vielmi hruntoŭnuju reč, jakaja charaktaryzuje amierykancaŭ i biełarusaŭ: amierykancy paasobku – durań durniem, a jak źbiarucca, dyk nacyja. A biełarusy paasobku – nu takija razumnyja, a jak źbiarucca… Nu słuchajcie, heta naša biada.
Cichanoŭskaj składana. I my pavinny jaje padtrymać. Mnie składana. Chospisu składana. Ludzi biełarusy pavinny heta padtrymać. Budzie inšamu čałavieku składana, my pavinny hetaha čałavieka padtrymać i tuju dobruju spravu, jakuju jon robić. Heta jość salidarnaść. Heta jość nacyjanalnaje zhurtavannie takoje. Nu voś heta tyja ŭroki, jakija my nia vyvučyli paśla raspadu Savieckaha Sajuza. I moža tamu heta ŭsio patrebna, što siońnia adbyvajecca ŭ Biełarusi, kab my vučylisia nie krytykavać, a vučylisia hurtavacca razam.